Analitičari kažu da se mnogo toga može uraditi na prevenciji rastućeg utjecaja ekstremista. Legalizacijom novih radikalnih islamskih pokreta bi se politički i socijalno mogle zauzdati njihove ekstremističke tendencije na Balkanu.
Ekstremističke organizacije u povoju na Balkanu operiraju paralelno s postojećim ekstremističkim grupama, i mogle bi pokušati izmijeniti politički i pravni okvir kako bi se on uklopio u njihov dnevni red, upozoravaju analitičari.
Analitičari se slažu da taj "novi ekstremizam" na Balkanu utjelovljuje vjeru, etničku pripadnost i neonacizam, čiji je najbolji primjer grčka organizaclja Zlatna zora.
Nove ili tradicionalne, ekstremističke organizacije aktivne su u promoviranju svog dnevnog reda, ali su i reaktivne u ostvarivanju političkih mogućnosti, kaže Abit Hoxha, istraživač Centra za sigurnosne studije iz Prištine.
"U novije vrijeme, organizacije koje predstavljaju ekstremističke ideologije pojačavaju svoje aktivnosti na globalnom nivou, pa i na Balkanu. Sredstva kojima oni provode svoje aktivnosti mijenjaju se upotrebom modernih kanala komunikacije," izjavio je Hoxha SETimes.
Novi islamski pokreti na Kosovu poput Bashkohua, Forumija i Paqja Studentorea nisu direktna prijetnja po stabilnost Kosova, ali bi mogli to biti ako postanu politički aktivniji, kaže Hoxha.
"Međutim, to zavisi od političkih mogućnosti koje bi im se mogle pružiti," izjavio je Hoxha za SETimes.
Hoxha je upozorio da bi vlasti i građani trebali biti oprezni.
"Neuključenost [u političkom procesu] ne daje dobre rezultate u demokratiji," izjavio je on. "Stoga je važno dati im šansu u zakonskom okviru. Sve van zakonskog okvira u Evropi je štetno i opasno."
Nove ekstremističke organizacije nisu postale ključni protagonisti zbog ogromne međunarodne prisutnosti na Balkanu, koja je spriječila sukob, izjavio je Ardian Arifaj sa kosovskog Instituta KIPRED.
"[Oni] su time lišeni osnove za širenje nasilja," izjavio je on za SETimes.
Arifaj je rekao da ukoliko ekstremističke organizacije ne uspiju uvjeriti građane da su one usmjerene na rješavanje problema, a ne samo na prodavanje nacionalističke retorike, one neće postati ključni igrači u oblikovanju političkih dešavanja.
"Kako bi bile u stanju vršiti promjene i utjecati na život u svojim zemljama, one se moraju mijenjati i približavati centru, kako bi postale protagonisti u političkom životu," izjavio je on.
U Albaniji, Arapsko proljeće oživjelo je islamske pokrete, a model Muslimanskog bratstva se primjenjuje u zemlji i regionu, kaže Ilir Kulla, bivši šef komiteta za vjere albanske vlade.
"[Taj uticaj] se odražava u našem regionu kroz akademske programe, privredu i religiju, kao i kroz politiku. Do sad nije bilo pravih ekstremističkih pokreta ove vrste, a čini se i napor da se njih politički i društveno legalizira," izjavio je Kulla za SETimes.
Međutim, Kulla kaže da su manjak državnog autoriteta, uz raširenu korupciju i slabost državnih struktura zbog ekonomske krize, ugrozili sposobnost regiona da zaustavi rast islamskih pokreta.
Za razliku od toga, mnogi od tradicionalnih ekstremista su se transformirali i sad su na vlasti, izjavio je Arifaj.
Na Kosovu, gerilci bivše Oslobodilačke vojske Kosova vode vladu, dok ogranak te grupe u Makedoniji sad predstavlja dio vladajuće koalicije. U Srbiji su također na vlasti političari koji su ranije podržavali radikalizam, poput članova nedavno reformirane Radikalne stranke.
"Te stare tradicionalne ekstremističke organizacije i dalje rastu, ali se sad transformiraju. Njihova aktivnost se nastavlja, a njihov utjecaj je povećan," izjavio je Arifaj za SETimes.
Ipak, sredina u kojoj one operiraju u cijelom regionu još uvijek predstavlja plodno tlo za ekstremističke ideologije i organizacije, dodao je on.
Tradicionalni etno-nacionalizam i šovinizam izraženi kroz agresivna stremljenja ka proširenju teritorija, precrtavanju granica i etničkom čišćenju, još uvijek su živi, kažu analitičari.
"Tradicionalni ekstremizam oporavio se iz svog komatoznog stanja zbog manjka opipljivih izgleda za EU i NATO širom zapadnog Balkana,"
Andreja Bogdanovski, istraživač pri trustu mozgova Analitika iz Skoplja, izjavio je za SETimes da postoji tendencija velikih političkih igrača da koriste nacionalističko-šovinističku retoriku u predizbornoj kampanji.
"Negativni efekti prelijevanja zahvaćaju manje ekstremističke aktere koji se, na kraju dana, osjećaju ojačani," izjavio je on.
Jedna primjetna iznimka je neonacistička organizacija Zlatna zora u Grčkoj, koja ima 18 mjesta u parlamentu i čija je popularnost u porastu.
"U vrijeme teškog ekonomskog pada, izborno tijelo možda se okreće ka brzinskim rješenjima," izjavio je Bogdanovski.
U takvoj jednoj sredini, politički akteri poput Zlatne zore, ali i drugi, promoviraju etnički i vjerski nabijenu retoriku i poduzimaju nasilne akcije.
"Uz 18 mjesta u parlamentu i rastuću podršku, ekstremizam ove vrste mora se rješavati kroz grčke institucije, odašiljanjem jasne poruke da u grčkom društvu nema mjesta takvim aktivnostima," izjavio je Bogdanovski.
U Srbiji, ekstremne desničarske grupacije prisutne su u političkoj areni još od početka 1990-tih, ali državne institucije niti mogu niti žele da im se suprotstave, izjavila je Isidora Stakić, istraživačica pri beogradskom Centru za sigurnosnu politiku.
"To neizbježno vodi do daljnjeg porasta desničarskog ekstremizma," izjavila je Stakićeva za SETimes.
Stakićeva kaže da desničarski ekstremizam danas u Srbiji ima iste osnovne karakteristike kao i radikalna evropska ljevica, ali ima i elemente koji su rezultat društveno-političke krize i etničkih sukoba u bivšoj Jugoslaviji tokom 1990.
"Brojni faktori doprinijeli su rastu ekstremne desnice, poput nacionalističkog diskursa i takozvane normalizacije nacionalizma, historijskog revizionizma, odnosa između crkve i države, te iznad svega slabe države i nepostojanja vladavine prava," izjavila je Stakićeva.
Neke od najistaknutijih desničarskih organizacija u Srbiji su Obraz, Nacionalni stroj, Dveri i SNP Naši 1389. Ustavni sud zabranio je djelovanje Obraza i Nacionalnog stroja, ali ova druga dva država priznaje za legitimne političke aktere i oni učestvuju u lokalnim vlastima.
Analitičari se slažu da neke od starih ekstremističkih organizacija aktivnih tokom 1990-tih nisu neophodno aktivne i danas, ali da njihova ideologija još uvijek vrši svoj utjecaj.
"One ne uživaju široku podršku kod stanovništva niti kod političkih stranaka," izjavio je Bogdanovski.
Za razliku od tog, Stakićeva kaže da ekstremne desničarske organizacije predstavljaju ozbiljnu prijetnju po ljudska prava i demokratiju, zbog svog kontinuiranog učešća u nasilju.
"Njihov efekat najbolje se vidi u načinu na koji na njih gledaju i s njima postupaju državne institucije. Krivični postupci protiv pripadnika tih organizacija su krajnje spori i neefikasni, a političari izbjegavaju otvoreno osuditi desničarski ekstremizam; neki od njih sarađuju s ekstremnim desničarskim organizacijama na lokalnom nivou," izjavila je Stakićeva.
Slično tome, Hoxha je izjavio da je utjecaj novih ekstremističkih organizacija sistemski i značajan, te zahtijeva da vlasti bolje reagiraju na pitanja u manjim zajednicama gdje postoji veća vjerovatnoća da će se ekstremisti baviti nasiljem.
"Ekstremističke organizacije mnogo su fleksibilnije i prilagodljivije, sad kad je državama teško reagirati i obavljati reforme zbog velikog broja pravila i procedura," kaže Hoxha.
Analitičari se slažu da taj "novi ekstremizam" na Balkanu utjelovljuje vjeru, etničku pripadnost i neonacizam, čiji je najbolji primjer grčka organizaclja Zlatna zora.
Nove ili tradicionalne, ekstremističke organizacije aktivne su u promoviranju svog dnevnog reda, ali su i reaktivne u ostvarivanju političkih mogućnosti, kaže Abit Hoxha, istraživač Centra za sigurnosne studije iz Prištine.
"U novije vrijeme, organizacije koje predstavljaju ekstremističke ideologije pojačavaju svoje aktivnosti na globalnom nivou, pa i na Balkanu. Sredstva kojima oni provode svoje aktivnosti mijenjaju se upotrebom modernih kanala komunikacije," izjavio je Hoxha SETimes.
Novi islamski pokreti na Kosovu poput Bashkohua, Forumija i Paqja Studentorea nisu direktna prijetnja po stabilnost Kosova, ali bi mogli to biti ako postanu politički aktivniji, kaže Hoxha.
"Međutim, to zavisi od političkih mogućnosti koje bi im se mogle pružiti," izjavio je Hoxha za SETimes.
Hoxha je upozorio da bi vlasti i građani trebali biti oprezni.
"Neuključenost [u političkom procesu] ne daje dobre rezultate u demokratiji," izjavio je on. "Stoga je važno dati im šansu u zakonskom okviru. Sve van zakonskog okvira u Evropi je štetno i opasno."
Nove ekstremističke organizacije nisu postale ključni protagonisti zbog ogromne međunarodne prisutnosti na Balkanu, koja je spriječila sukob, izjavio je Ardian Arifaj sa kosovskog Instituta KIPRED.
"[Oni] su time lišeni osnove za širenje nasilja," izjavio je on za SETimes.
Arifaj je rekao da ukoliko ekstremističke organizacije ne uspiju uvjeriti građane da su one usmjerene na rješavanje problema, a ne samo na prodavanje nacionalističke retorike, one neće postati ključni igrači u oblikovanju političkih dešavanja.
"Kako bi bile u stanju vršiti promjene i utjecati na život u svojim zemljama, one se moraju mijenjati i približavati centru, kako bi postale protagonisti u političkom životu," izjavio je on.
U Albaniji, Arapsko proljeće oživjelo je islamske pokrete, a model Muslimanskog bratstva se primjenjuje u zemlji i regionu, kaže Ilir Kulla, bivši šef komiteta za vjere albanske vlade.
"[Taj uticaj] se odražava u našem regionu kroz akademske programe, privredu i religiju, kao i kroz politiku. Do sad nije bilo pravih ekstremističkih pokreta ove vrste, a čini se i napor da se njih politički i društveno legalizira," izjavio je Kulla za SETimes.
Međutim, Kulla kaže da su manjak državnog autoriteta, uz raširenu korupciju i slabost državnih struktura zbog ekonomske krize, ugrozili sposobnost regiona da zaustavi rast islamskih pokreta.
Za razliku od toga, mnogi od tradicionalnih ekstremista su se transformirali i sad su na vlasti, izjavio je Arifaj.
Na Kosovu, gerilci bivše Oslobodilačke vojske Kosova vode vladu, dok ogranak te grupe u Makedoniji sad predstavlja dio vladajuće koalicije. U Srbiji su također na vlasti političari koji su ranije podržavali radikalizam, poput članova nedavno reformirane Radikalne stranke.
"Te stare tradicionalne ekstremističke organizacije i dalje rastu, ali se sad transformiraju. Njihova aktivnost se nastavlja, a njihov utjecaj je povećan," izjavio je Arifaj za SETimes.
Ipak, sredina u kojoj one operiraju u cijelom regionu još uvijek predstavlja plodno tlo za ekstremističke ideologije i organizacije, dodao je on.
Tradicionalni etno-nacionalizam i šovinizam izraženi kroz agresivna stremljenja ka proširenju teritorija, precrtavanju granica i etničkom čišćenju, još uvijek su živi, kažu analitičari.
"Tradicionalni ekstremizam oporavio se iz svog komatoznog stanja zbog manjka opipljivih izgleda za EU i NATO širom zapadnog Balkana,"
Andreja Bogdanovski, istraživač pri trustu mozgova Analitika iz Skoplja, izjavio je za SETimes da postoji tendencija velikih političkih igrača da koriste nacionalističko-šovinističku retoriku u predizbornoj kampanji.
"Negativni efekti prelijevanja zahvaćaju manje ekstremističke aktere koji se, na kraju dana, osjećaju ojačani," izjavio je on.
Jedna primjetna iznimka je neonacistička organizacija Zlatna zora u Grčkoj, koja ima 18 mjesta u parlamentu i čija je popularnost u porastu.
"U vrijeme teškog ekonomskog pada, izborno tijelo možda se okreće ka brzinskim rješenjima," izjavio je Bogdanovski.
U takvoj jednoj sredini, politički akteri poput Zlatne zore, ali i drugi, promoviraju etnički i vjerski nabijenu retoriku i poduzimaju nasilne akcije.
"Uz 18 mjesta u parlamentu i rastuću podršku, ekstremizam ove vrste mora se rješavati kroz grčke institucije, odašiljanjem jasne poruke da u grčkom društvu nema mjesta takvim aktivnostima," izjavio je Bogdanovski.
U Srbiji, ekstremne desničarske grupacije prisutne su u političkoj areni još od početka 1990-tih, ali državne institucije niti mogu niti žele da im se suprotstave, izjavila je Isidora Stakić, istraživačica pri beogradskom Centru za sigurnosnu politiku.
"To neizbježno vodi do daljnjeg porasta desničarskog ekstremizma," izjavila je Stakićeva za SETimes.
Stakićeva kaže da desničarski ekstremizam danas u Srbiji ima iste osnovne karakteristike kao i radikalna evropska ljevica, ali ima i elemente koji su rezultat društveno-političke krize i etničkih sukoba u bivšoj Jugoslaviji tokom 1990.
"Brojni faktori doprinijeli su rastu ekstremne desnice, poput nacionalističkog diskursa i takozvane normalizacije nacionalizma, historijskog revizionizma, odnosa između crkve i države, te iznad svega slabe države i nepostojanja vladavine prava," izjavila je Stakićeva.
Neke od najistaknutijih desničarskih organizacija u Srbiji su Obraz, Nacionalni stroj, Dveri i SNP Naši 1389. Ustavni sud zabranio je djelovanje Obraza i Nacionalnog stroja, ali ova druga dva država priznaje za legitimne političke aktere i oni učestvuju u lokalnim vlastima.
Analitičari se slažu da neke od starih ekstremističkih organizacija aktivnih tokom 1990-tih nisu neophodno aktivne i danas, ali da njihova ideologija još uvijek vrši svoj utjecaj.
"One ne uživaju široku podršku kod stanovništva niti kod političkih stranaka," izjavio je Bogdanovski.
Za razliku od tog, Stakićeva kaže da ekstremne desničarske organizacije predstavljaju ozbiljnu prijetnju po ljudska prava i demokratiju, zbog svog kontinuiranog učešća u nasilju.
"Njihov efekat najbolje se vidi u načinu na koji na njih gledaju i s njima postupaju državne institucije. Krivični postupci protiv pripadnika tih organizacija su krajnje spori i neefikasni, a političari izbjegavaju otvoreno osuditi desničarski ekstremizam; neki od njih sarađuju s ekstremnim desničarskim organizacijama na lokalnom nivou," izjavila je Stakićeva.
Slično tome, Hoxha je izjavio da je utjecaj novih ekstremističkih organizacija sistemski i značajan, te zahtijeva da vlasti bolje reagiraju na pitanja u manjim zajednicama gdje postoji veća vjerovatnoća da će se ekstremisti baviti nasiljem.
"Ekstremističke organizacije mnogo su fleksibilnije i prilagodljivije, sad kad je državama teško reagirati i obavljati reforme zbog velikog broja pravila i procedura," kaže Hoxha.
